मुखको अल्सर (Mouth Ulcer)

मुखको अल्सर के हो?

मुखको अल्सर एकदम दुख्ने  पीडादायी घाउहरू हुन् जुन मुख भित्र देखिन्छ। तिनीहरू प्राय: रातो, सेतो वा पहेंलो हुन्छन्। तिनीहरू अन्य घाउहरू भन्दा फरक हुन्छन् , जुन बाहिरी ओठहरूमा देखा पर्दछ र भाइरसको कारणले हुन्छ।

मुख अल्सरको सामान्य कारणहरू-

सामान्यतया एकल मुखको अल्सर गाला  वा जिब्रोमा टोक्ने क्षतिको कारणले हुन्छ, वा तीखा दाँत, ब्रश वा खराब फिटिंग डेन्चरले हुन्छन। यी अल्सरलाई 'आघातिक' अल्सर भनिन्छ। यदि तपाईंसँग धेरै मुख अल्सर छ, र ती फिर्ता आउन जारी छ भने, यसलाई 'अफ्थस स्टोमाटाइटिस' (Recurrent apthous stomatitis) भनिन्छ।

कसरी थाहा हुने यदि  चोटपटक अल्सर भनेर ?

ट्रामेटिक अल्सर प्राय: आफ्नै तर्फबाट हुन्छन्, क्षतिको कारणको छेउमा हुन्छन् र समस्याको स्रोत हटाए पछि निको हुन्छ।

(Recurrent Aththous stomatitis )अफ्थस स्टोमाटाइटिस को संकेत-

अफ्थस स्टोमाटाइटिस एक साधारण समस्या हो, र स्वस्थ बच्चाहरू र युवा मानिसहरूमा मुख अल्सरको बारम्बार देखिने समस्या हो । कारण ज्ञात छैन, तर यो संक्रामक होइन।

 

मुख अल्सर को विभिन्न प्रकारहरु छन्। 

सानो अल्सर सबैभन्दा सामान्य हो। तिनीहरू गाला भित्र, र ओठ, जिब्रो र गिंजा  मा देखा पर्न सक्छन्, र शायद  मुख को तालु  मा पनि । यी अल्सरहरू प्राय जसो एउटा पेन्सिलको माथिल्लो आकारको हुन्छन् र कहिलेकाँही क्लस्टरहरूमा पनि आउन सक्छ। तपाइँ कुनै पनि समयमा चार देखि छ वटा अल्सर देखा पर्न सक्छ ।

ठूला अल्सरहरू अधिक गम्भीर हुन्छन् र निको हुन लामो समय लिन सक्दछ।  हप्ता भन्दा लामो  कुनै अल्सर तपाईको दंत चिकित्सक द्वारा जाँच गरिनु पर्छ। ठूलो अल्सर टन्सिलको नजिक देखा पर्न सक्छ र धेरै पीडादायी हुन सक्छ, विशेष गरी जब तपाईं निल्नुहुन्छ।  सामान्यतया एक पटकमा एउटा मात्र देखापर्छ।

१०० भन्दा धेरै साना, दर्दनाक अल्सरहरू हुन पनि सम्भव छ जुन एकदेखि दुई हप्तासम्म रहन्छ। यद्यपि यी अन्तिम दुई प्रजातिहरू विरलै पाइएको छ।

तपाईं शरीरको अन्य भागहरूमा अल्सर पाउन सक्नुहुन्छ जस्तै तपाईंको आँखा वा जननांग क्षेत्र। यसको बारेमा तपाईंको दन्त चिकित्सकलाई भन्नु महत्वपूर्ण छ।

मुख अल्सरको सामान्य कारणहरू-

संक्रमणले मुख अल्सर गराउन सक्छ। हर्पेस सिम्प्लेक्सको कारण बच्चाहरू र केही वयस्कहरूमा अक्सर मुखमा अल्सर हुन्छ। मुखको अल्सर एनीमियाको कारणले हुन सक्छ र कहिलेकाँही अन्य रगतका विकारहरू, र केही छाला वा जठरांत्र सम्बन्धी रोगहरू पनि हुन सक्छ। कहिलेकाँही मुखको अल्सर अन्तर्निहित रोगको एक मात्र संकेत हो।

•    वंशाणुगत (Genetic)
•    चोट पटकको लामो समय सम्म बेवास्ता
•    प्रतिरोधात्मक शक्ति सम्बन्धि समस्याहरु (immunological abnormalities)
•    पाचन प्रणाली सम्बन्धि रोग (Gastrointestinal diseases)
•    भिटामिन बी १२, फोलेट वा फलामको कमि 
•    हर्मोनको कारण
•   तनाब 

--

के क्यान्सरले मुख अल्सर गराउन सक्छ?

पहिलो पटक मुखको अल्सरको रूपमा मुखको क्यान्सर देखा पर्न सक्छ। मुखको क्यान्सरले गर्दा अल्सर प्रायः एकल हुन्छ र लामो समय सम्म कुनै स्पष्ट नजिकको कारण बिना नै। कुनै पनि अल्सर जुन तीन हप्ता भन्दा लामो हुन्छ तपाईंको दन्त चिकित्सकले हेर्नु पर्छ। क्यान्सरले गर्दा अल्सर प्रायः जीभ भित्र वा मुनि देखा पर्छ, तर कहिलेकाँही मुखमा कतै कतै देखा पर्न सक्छ। मुखको क्यान्सर सामान्यतया भारी धुम्रपान र मदिरासँग जोडिएको हुन्छ। दुबै सँगै गर्नाले जोखिम धेरै बढ्छ।

मुखको अल्सरको लागि विभिन्न  प्रकारका उपचारहरू-

उपचार अल्सरको कारणमा निर्भर गर्दछ। कहिलेकाँही तीखो दाँतलाई कम गर्न वा दाँत मिलाउनको लागि आवश्यक पर्दछ, यद्यपि केही बिरामीहरूलाई माउथवाश वा ट्याब्लेटहरू चाहिन सक्छ।

यदि अल्सर दुई  हप्ता भन्दा बढि रहन्छ भने तपाईले सँधै आफ्नो दन्त चिकित्सकलाई सल्लाह माग्नु पर्छ।  दन्त चिकित्सकले कारण बताउन र उपचार प्रदान गर्न सक्दछन्, वा दन्त चिकित्सकले थप परीक्षणहरूको व्यवस्था गर्न सक्दछन् वा आवश्यक परेको खण्डमा विशेषज्ञलाई पठाउन सक्छ।

*Tetracycline mouth rinse:

*Chlorhexidine

*Topical salicylate preparation:  Choline Salicylate

*Topical Steroids: Betamethasone sodium Phosphate tablet 

मुखको अल्सरलाई  रोक्न बिधिहरु।  

• सकेसम्म मुख सफा र स्वस्थ राखने ।
• उच्च-गुणको टूथब्रशहरू प्रयोग गरौँ (मुखमा क्षतिको जोखिम कम गर्न)।
• भिटामिन ए, सी र ई मा समृद्ध खाना राम्रो खाना, र ताजा फलफूल र तरकारीहरू (मुख क्यान्सरको जोखिम कम गर्न) जस्ता खाना समावेश गरौँ ।
• दन्त चिकित्सकको नियमित भ्रमण गर्दै।